15.- Chúng ta phải giữ công-chánh dung-hoà giữa Duy-tâm và Duy-vật . 
Đức Hộ Pháp Thuyết Đạo Tại Đền Thánh 
đêm 30 tháng 10 Năm Kỷ-Sửu

CHÚNG TA PHẢI GIỮ CÔNG-CHÁNH DUNG-HOÀ
GIỮA DUY-TÂM VÀ DUY-VẬT
(TÂM VẬT BÌNH HÀNH)

     Hôm nay Bần-Đạo đình thuyết Bí-Pháp; cái nguyên do như thế nào Bần-Đạo xin biện ra. Vả chăng chúng ta ở trong hoàn-cảnh náo nhiệt, vì hai thuyết Duy-Tâm và Duy-Vật đương chiến-đấu với nhau. Chúng ta dầu Chức-Sắc Thiên-Phong hay là mấy em Nam Nữ Lưỡng-Phái cũng thế. Là một phần tử trong Thánh-Thể Đức-Chí-Tôn, Ngài đã tạo tinh-thần cho chúng ta vì sự thương yêu của Ngài nên Ngài lập Thiên-vị tại mặt thế này cho con cái thương yêu của Ngài. Ngài biểu chúng ta ký hòa-ước với Ngài để thay thế hình ảnh cho Ngài, đem hết tinh thần từ-bi công chánh của Ngài đối đãi với Vạn-Linh tức nhiên chúng ta phải thay thế hình-ảnh cho Ngài, dung hòa Vạn-Linh hiệp với Chí-Linh, tức nhiên Ngài cho chúng ta cái sứ-mạng để dung-hòa Đời với Đạo .
     Cái lý thuyết Duy-Vật, là cái lý thuyết sống của Đời, còn cái lý-thuyết Duy-Tâm phải chăng là cái sống của Đạo. Đáng lý ra chúng ta phải tùng bên mặt Duy-Tâm thì phải ? Bởi chính mình chúng ta có sứ mạng thay-thế duy-chủ của Duy-Tâm tức nhiên chúng ta phải ngã bên mé Duy-tâm hơn hết. Vì đã có ký hòa ước với Đấng Chí-Linh kia giữ công-chánh đặng dung hòa tinh-thần Đời và Đạo, vì mức sống ấy chúng ta không nên nghiêng đổ đó vậy.
     Chúng ta tìm-tàng, chúng ta định ngược lại là có cái lý do này Đạo Cao-Đài không cần dùng mê-tín dị-đoan làm cho sự tín-ngưỡng được mạnh-mẽ của nó, không cần !!! Trái ngược lụng lại đem hết triết-lý chơn thật để tại mặt thế này mà thôi. Bởi vì dối-trá dầu cho Đạo hay Đời, trường dối-trá ấy đã làm cho cơ thể Tạo-Đoan nghiêng-ngửa; chúng ta không cần xu-hướng theo cái dối trá thường tình nữa, chúng ta phải tiêu-diệt cái sự dối trá. Lại nữa, trong hoàn-cảnh chúng ta đương làm trung-gian dung-hòa cho Đạo và Đời chúng ta chẳng nên mượn thế-lực mê-tín dị-đoan để làm khiếp phục, đặng quyết thắng tà quyền đương làm tinh-thần loài người điên-đảo. Một trường ngôn luận xì-xào đã kiếm thế hèn tiện của thiên-hạ đặng tính tạo thành một phản động lực đặng làm mất giá trị một nền Tôn-Giáo của Đức-Chí-Tôn.
     Bần-Đạo nói thật muốn đánh tiêu cả sự dối-trá gian-ngược ấy chẳng phải dễ. Người có thể làm cho thiên hạ mê tín dị-đoan được là Bần-Đạo mà Bần-Đạo không làm, bởi vì Bần-Đạo coi sự làm ấy hèn tiện và vô Đạo-Đức. Bần-Đạo chỉ lấy một cái triết lý chơn thật của Đức-Chí-Tôn để giáo Đạo cho con cái của Ngài mà thôi. Bần-Đạo duy muốn làm bạn với con cái của Ngài, nên phẩm vị Phật sống của Đức-Chí-Tôn để cho Bần-Đạo mà Bần-Đạo chưa có ngồi. Ấy vậy, mê-tín dị-đoan trong cửa Đạo Cao-Đài không có và không cần có, quả quyết hẳn vậy, nên đình lại, đình Bí-Pháp Chơn-truyền nếu thuyết ra là lấy cái quyền-năng mê-tín dị-đoan mà thắng thiên hạ là một điều hèn nhát nên Bần-Đạo không dùng. Bần-Đạo hứa chắc sẽ giáo hóa cho con cái của Đức-Chí-Tôn mà thôi.
     Bây giờ Bần-Đạo xin thuyết ý-vị và cái nghĩa lý sống của con người; vả chăng chúng đến với một phần xác ở tại thế này, chúng ta phải biết cái sống của nó ý vị gì ? Đã sanh đứng làm người tại mặt thế này, chúng ta nên tìm hiểu cho thấu đáo cái ý vị cái sống ấy và nghĩa lý của nó có thế nào trước cái đã. Vì thế mà từ Thượng-cổ đến giờ tinh-thần loài người vẫn đeo đuổi mãi mà thôi, vì cớ cho nên tượng trưng các hình-tượng, các nền Đạo, các Tôn-Giáo.
     Chúng ta quan-sát cả triết lý cái sống phải có lý do nào ? Sống đương nhiên của chúng ta có hai sống:
     1/- Sống về vật-chất mà nói rõ ra là sống về phương-pháp thú chất.
     2/- Sống về tinh-thần tức-nhiên sống về cái phương-pháp hiển-hách anh-linh của nó.
     Chúng ta thấy hai cái quyền-năng ấy nó tương tranh với nhau mãi mãi mà thôi, vì cớ cho nên mới nảy sanh ra hai thuyết: Duy-Tâm và Duy-Vật. Chúng ta thử giở lịch-sử của loài người thì chúng ta biết loài người như đã nói cái thuyết kia là phải " Connais toi, toi même" nghĩa là người biết người hơn hết. Mình biết mình đặng chi ? Đặng tìm tàng cho thấu đáo cái nghĩa-lý sống của mình.
     Chúng ta ngó thấy Thượng-Cổ, bực cổ-nhân là hàng vĩ-nhân, dân Âu-châu thì có "Socrate" cũng do thời đại nhơn-sanh đó, chính Ngài lấy thuyết Đấng Chí-Linh trong Càn-Khôn Vũ-Trụ cái thuyết làm cho các phản động-lực coi Ngài như kẻ thù-nghịch, đến nước cái quyền năng buổi nọ mạnh-mẽ thế nào tử-hình Ngài cho Ngài lấy chén thuốc độc mà tự-tử. Khi giam Ngài trong ngục Ngài có phương-thế hội-đàm với các nhà triết-học. Tới giờ chót chúng đem chén thuốc-độc đưa trong tay của Ngài biểu Ngài uống; Ngài bưng chén thuốc-độc ấy để từ giả các bạn của Ngài mà Ngài nói như nói chơi vậy. Ngài nói tôi biết rằng: Ngoài cơ-thể Tạo-Đoan này của Đời này, nó còn các cơ-quan vô-hình tối-trọng kia, tôi quả-quyết rằng có, thì cái chết ta mong lắm chớ !!! Giờ phút ta cầm chén "Suré" này ta uống, thì ta sẽ được hội hiệp với các vị hiền-triết, được làm bạn với họ thì có gì hơn. Nói rồi Ngài bưng chén "Suré" Ngài uống. 
     Giờ chết của Ngài, giờ ngặc mình của Ngài, thì môn-đệ của Ngài hỏi: "Ngài chết đây rồi Ngài sẽ đi đâu hay sẽ làm gì ? Ngài cười nói: ta chưa biết ta sẽ làm Chúa cả cơ-thể Tạo-Đoan này để điều-đình cả cơ-quan vĩ-đại của Càn-Khôn Vũ-Trụ hay ta sẽ làm chân của con châu-chấu ? Dầu thế nào cũng có Đấng cầm mực thước định cho ta làm cái gì thì ta làm cái nấy. Cái chết đối với Ngài không có nghĩa lý gì hết.
     Đức Lão-Tử khi đoạt được bí-mật của Bát-Quái-Đồ rồi Ngài từ giả nhà Châu, Ngài về Côn-Lôn-Sơn mà an nghỉ. Môn-đệ của Ngài hỏi: Ngài về Côn-Lôn-Sơn để làm gì ? Có hạnh-phúc hay không ? Ngài trả lời duy có cái biết cuả ta mà đã làm cho ta có thú vị sống đặc-biệt, không cần nói rõ hạnh-phúc ấy ra thế nào, nhưng ta chỉ nói rằng: cái biết cuả ta nó làm cho ta hưởng thú-vị an vui của cái sống ấy.
     Đức Khổng-Phu-Tữ từ giả quan-trường về giáo-đạo dạy các môn-đệ của Ngài; thiên-hạ gọi là vô-phước mà cảnh thiệt vô-phước của Ngài là lúc Ngài làm quan cho nhà Châu, làm quan cho nước Tề, nước Yên và lúc châu-lưu trong Lục-Quốc.
     Bây giờ sống với Thất-Thập Nhị-Hiền, Tam-Thiên Đồ-Đệ của Ngài, là Ngài hạnh-phúc hơn hết, vì Ngài biết cái thú vị cái sống của Ngài thế nào; cái sống của Ngài vui về Đạo mà thôi. Giờ trái ngược lụng lại sống, chúng ta ngó thấy trước kia sống của Tần-Thủy-Hoàng, sống của Sở-Bá-Vương hai tay trắng lập nên nghiệp đế đè nén cả tinh-thần dân chúng buổi nọ, vị chúa của họ sanh-sát tàn ác không có điều gì mà họ không làm, quyền hành của họ tàn ác lắm.
     Cái sống của Tần-Thủy-Hoàng thế nào, dòm lụng lại cái chết rồi Ngài than: Các tài tình thâu nghiệp để ta thắng được duy có cái chết ta thắng không được. Vì thế mới cho người đi kiếm thuốc trường-sanh bất-tử, mê-tín đến nước người ta cho ăn " dương khí ngựa " (nước dái con ngựa) mà cũng ăn nữa, ăn đặng sống mà anh ta cũng chết.
     Nã-Phá-Luân đã được cơ-hội làm nên nghiệp-đế, hồi buổi đó làm cho toàn cõi Âu-Châu các nước chư-hầu đều cúi đầu hết thảy, đến chừng chết, chết trong ngục Ile de Saint Hélène.
     Ông Vua giàu có sang trọng hơn hết là Louis XIV (Louis 14) thiên hạ thế-kỷ đó cho là Ông Vua Trời (Le Roi Soleil) cả thiên-hạ đều tùng-phục kính-trọng, kiêng-nể. Âu-Châu buổi nọ có thể nói Ngài là một vị bá-chủ của thiên-hạ không có cái gì mà anh ta không có "Tứ-Hải Phú-Hữu" sang trọng vô-biên có một điều là đền Vua của Ngài "Palais Louis 14" quân lính canh tuần bảy vòng mà ngăn cấm cái chết vô trong hoàng gia của Ngài không đặng; chết cả con cháu của Ngài cho đến nỗi gần hết trong hoàng-gia, rốt chuyện Ngài truyền Ngôi báu lại cho đứa cháu nội mà thôi.
     Ngài than: Hại thay ! hoàng thành của ta mấy vòng canh nghiêm nhặc mà nó không cản được cái chết đến nhà ta .
     Chức-vị sang trọng của mình sống như con cọp vậy, bắt được thịt ăn cho đã rồi nằm ỳ ra đó ngủ mà chúng cũng kiên cũng sợ nhưng chúng chưa biết thương; sống như con cá Ông không ai thấy mà chiếc ghe nào chìm thì có người ta đỡ. Cái sống con cọp không có ai thờ, còn cái sống của con cá Ông có người ta thờ.
     Hai cái sống đặc biệt ấy là cái sống Duy-Vật và cái sống Duy-Tâm. Bần-Đạo tả ra cho con cái của Ngài lấy đó mà suy gẫm.

CHUNG